Louisa Young "Wciąż czekam" - recenzja

„[…] wojna to nie piekło, prawda? To coś znacznie gorszego. Bo piekło jest tylko dla grzeszników, a wojna dotyka każdego, nawet najbardziej niewinnego.”

Ile czasu potrzeba, żeby wrócić do domu z pola walki? Odyseuszowi zajęło to dziesięć lat – jeden rok na każdy rok wojny trojańskiej. O tym rozmyśla Peter Locke zamknięty całymi dniami z butelką whisky w swoim gabinecie w rodzinnej posiadłości Locke Hill, ukrywający się przed żoną i synkiem, których widoku nie może znieść, kompulsywnie czytający Homera i przy pomocy starożytnych epopei usiłujący uporać się z tym, czego doświadczył przez ostatnie lata. Dręczony poczuciem winy, że przeżył, podczas gdy zginęło tylu jego podkomendnych. Czy powrót do domu w ogóle jest możliwy? Jest rok 1919, a Peter jest zdemobilizowanym majorem brytyjskiej piechoty. Zwycięskim bohaterem I wojny światowej. 

Riley Purefoy był jednym z żołnierzy walczących pod komendą Petera. Jest młody i zakochany, właśnie się ożenił; „krzepki młody człowiek o jasnym spojrzeniu. […] jeśli już myślał o wojnie, to raczej o tej ewentualnej, w przyszłości, i o tym, jak jej zapobiec. O nienarodzonych dzieciach, które pragnąłby przed nią uchronić […]”. Ale trudno jest się cieszyć miesiącem miodowym, gdy połowę twarzy ma się odstrzeloną pociskiem, a myśl o fizycznym zbliżeniu jest nierozerwalnie związana z obawą o odczucia żony wobec okaleczonego ciała. Fizyczne rany nie są też jedynymi, których doznał Riley. Pomimo spoglądania uparcie w przyszłość, wojna nie daje się odegnać.

„Wciąż czekam” Louisy Young (tytuł oryginalny: „The Heroes’ Welcome”) opowiada o mozolnym wychodzeniu z wojennej traumy. Wojna nie kończy się wraz z podpisaniem traktatu pokojowego, trwa dalej w umysłach tych, którzy ją przeżyli. Ale osobami „dotkniętymi wojną” są tu nie tylko żołnierze, którzy walczyli na froncie, ale również ich rodziny. Osamotnione dzieci, zagubione w świeci dorosłych, nie umiejących dać im miłości; kobiety, które czekały na swoich mężczyzn, a teraz podejmują rozpaczliwe próby naprawienia zerwanych wojną więzi, posklejania rozbitego dawnego życia. Współcierpiące. One również są ofiarami wojny. „Wciąż czekam” nie jest krzepiącą powiastką o miłości, która leczy wszystkie rany. Louisa Young mówi o długim i trudnym procesie, nie dając z góry gwarancji happy endu.

Powieść zasługuje na uwagę ze względu na podejmowany temat, ale nie jest pozbawiona wad. Przede wszystkim, nie do końca jest samodzielną całością. Informację o tym, że „Wciąż czekam” jest „swobodną kontynuacją” wcześniejszej powieści Louisy Young, znajdujemy dopiero w notce biograficznej o autorce. Można zatem zakładać, że w zamierzeniach książka była skierowana również do czytelników nieznających poprzedniczki. I choć taki czytelnik nie będzie miał problemu z odtworzeniem najważniejszych wydarzeń z życia bohaterów, to jednak bez znajomości pierwszej części wydają się oni, pomimo całego tragizmu, nieco papierowi, zbyt jednowymiarowi, a dynamika ich wzajemnych relacji (których głębię czytelnik bardziej zakłada, niż może ją zobaczyć) nie jest całkowicie przekonująca.

O ile opis stanów psychicznych bohaterów (zwłaszcza Petera) autorka nakreśliła ciekawie i całkiem sprawnie, to przedstawienie tych powojennych „powrotów do domu” w kontekście społecznym wypada dosyć blado. Owszem, Young próbuje podjąć ten temat, są wzmianki o napięciach społecznych, strajkach, a dosyć gwałtowna demonstracja zostaje nawet wpleciona w fabułę. Bohaterowie wojenni nie są wcale przyjmowani w kraju z otwartymi ramionami, ich miejsca pracy zdążył zająć już kto inny, zmieniła się sytuacja społeczna, postępuje emancypacja kobiet, które również zaczynają stanowić dla powracających z frontu mężczyzn konkurencję na rynku pracy. Te zagadnienia są jednak przedstawione w sposób dosyć powierzchowny. Riley, weteran z oszpeconą twarzą, nie może znaleźć żadnej pracy. Potem wpada na pomysł wydania serii broszur ułatwiających byłym żołnierzom odnalezienie się w cywilnym życiu i wszystko nagle zaczyna iść jak z płatka. „To takie proste”, dziwi się kilkukrotnie Riley, a czytelnik dziwi się wraz z nim.

Mało przekonujących jest kilka innych wątków, które znalazły się w powieści chyba tylko dlatego, że były w poprzedniej książce, autorka nie miała jednak pomysłu, co z nimi zrobić. Przede wszystkim wątek napięcia klasowego w małżeństwie Rileya i Nadine (i tak pełnym napięć z innych źródeł): ona to panienka z wyższych sfer, on – chłopak z rodziny robotniczej. Małżeństwo spotyka się z dezaprobatą ich (obu) matek, ojcowie są raczej przychylni, Riley oczywiście czuje się w pewnym stopniu upokorzony przewagą statusu społecznego żony i jej sytuacją materialną, ale ogólnie cały ten wątek, jak i rodziny bohaterów, niewiele wnoszą do powieści.

Temat „Wciąż czekam” jest uniwersalny, ale – pomimo odwołań do Homera – powieść dotyczy konkretnej wojny, konkretnego miejsca i czasu. Tu znów muszę przyznać, że Louisa Young niezbyt dobrze sobie poradziła. O tym, że rzecz dzieje się w roku 1919 przypominały mi tylko nagłówki rozdziałów, zupełnie nie czułam klimatu epoki. Autorce nie udało się oddać tego szczególnego momentu w historii, kiedy wiek XIX odchodził w przeszłość, a wiek XX jeszcze na dobre się nie zaczął. Tę powieść czyta się tak, jakby jej akcja toczyła się co najmniej ćwierć wieku później, po kolejnej wojnie. Autorka co prawda wtrąca od czasu do czasu jakiś detal z epoki, ale sprawia to raczej wrażenie, jakby nagle sobie przypomniała, o jakich czasach pisze.

Odbioru powieści nie ułatwia nierówny, momentami dosyć niezręczny przekład. „Witaj, matko” w ustach dziewczyny odwiedzającej dom rodziców zirytowało mnie już na początku (domyślam się, że w oryginale było: „Hello, mother”, co oczywiście powinno było zostać przetłumaczone jako chłodne „Dzień dobry, mamo”) i ta irytacja powracała falami już do końca lektury. Zdarzają się też błędy korektorskie (niestety jest to norma w polskich wydawnictwach), niezbyt często, ale w kilku miejscach uniemożliwiające zrozumienie zdania.

Louisa Young podjęła się ambitnego zadania, z którego wywiązała się, mimo wszystkich moich krytycznych uwag, dosyć dobrze. Czasu spędzonego na czytaniu „Wciąż czekam” nie uważam za stracony, jednak skończyłam lekturę z uczuciem lekkiego rozczarowania.

Moja ocena: 4 (w skali szkolnej)

---

Louisa Young, "Wciąż czekam". Przełożyła Anna Kłosiewicz. Prószyński i S-ka, Warszawa 2015.