Sarah Waters, "Pod osłoną nocy"

     

„ – Chodzę do kina […] Czasami zaliczam dwa seanse z rzędu. Czasem wchodzę w trakcie i najpierw oglądam drugą połowę. Nawet tak wolę: przeszłość bohaterów jest znacznie ciekawsza niż ich przyszłość. Przynajmniej moim zdaniem…” 

– mówi Kay, bohaterka czwartej powieści w dorobku Sary Waters. Moim zdaniem również. W „Pod osłoną nocy” wchodzimy jak na seans filmowy, który trwa już od dłuższego czasu. Zostajemy wrzuceni w codzienność czworga bohaterów, której na razie nie jesteśmy w stanie zrozumieć.

Jest rok 1947. Wydaje się, że życie Kay, Helen, Viv i Duncana utknęło w martwym punkcie. Choć młodzi – lub jeszcze młodzi – nie potrafią odnaleźć się w powojennej rzeczywistości. Wszyscy oni są nieszczęśliwi, zagubieni i samotni, choć każde w inny sposób. Kay od czasu do czasu opuszcza wynajmowaną klitkę na poddaszu, by w pojedynkę i bez celu przemierzać ulice Londynu. Jedna z tych kobiet, które po wojnie zostały z niczym. Czasem odwiedzi przyjaciółkę i powspominają dawne czasy, kiedy na miasto spadały bomby, a kraj potrzebował ich poświęcenia i odwagi. Teraz Kay nie potrzebuje już nikt. Helen i Viv, niegdyś urzędniczki, pracują w biurze matrymonialnym. Viv ukradkiem spotyka się z żonatym kochankiem, ale ten romans przypomina bardziej męczący obowiązek, niż porywy namiętności. Mimo to, Viv nie umie się wyzwolić z toksycznego związku. Helen z pracy wydzwania do Julii. Mieszkają razem, ale Helen już nie umie cieszyć się wspólnym życiem. Dręczą ją podejrzenia, że Julia spotyka się z inną kobietą. Duncan, inteligentny, zdrowy dwudziestokilkulatek wykonuje monotonną, ogłupiającą pracę w fabryce zatrudniającej niepełnosprawnych. Co jakiś czas bierze dzień wolny, żeby zaprowadzić na „terapię” narzekającego na reumatyzm „wuja Horacego”, z którym mieszka, a który wcale nie jest jego wujem, ale o tym nikt nie musi wiedzieć.

Wkrótce każdemu z tej czwórki zdarzy się coś, co być może pchnie ich życie na inne tory. To jednak jest kwestią przyszłości. Czy znajdą miłość, której wszyscy pragną i szukają, czasem desperacko, ale która przecież nie wszystkim się przydarza? To pytanie pozostanie otwarte, ale przecież to „przeszłość bohaterów jest znacznie ciekawsza niż ich przyszłość”. Nie dowiemy się, jakie będą dalsze koleje ich losów, ale odkryjemy, jak znaleźli się w miejscu, w którym ich poznaliśmy.

Autorka cofa akcję o kilka lat, najpierw do roku 1944, potem do ’41. Kawałek po kawałku poznajemy przeszłość bohaterów, dowiadujemy się, w jaki sposób przecinały się ich ścieżki, aż w końcu ostatni fragment układanki trafi na swoje miejsce, a naszym oczom ukaże się kompletny obraz. Podczas tego procesu prawdopodobnie będziemy musieli zrewidować nasze początkowe oceny. Być może przyznamy, że daliśmy się zwieść pozorom. Możliwe, że prawda o bohaterach nas zawiedzie.

Siła oddziaływania tej powieści Sary Waters tkwi właśnie w zastosowaniu odwróconej chronologii, którym to zabiegiem pisarka posłużyła się w sposób mistrzowski. To nie jest tylko zabawa twórcy, czcza demonstracja sprawności warsztatowej. Waters dokładnie wie, co chce osiągnąć. Zręcznie żongluje wątkami i precyzyjnie prowadzi akcję, kontrolując przez cały czas odkrywanie przez czytelnika historii bohaterów. Te historie mają rys tragiczny, ale jednocześnie są też żałosne i w gruncie rzeczy banalne. Opowiedziane zgodnie z chronologią mogłyby się wydać nawet zbyt banalne. Pisarka potrafiła jednak nadać im formę, tworzącą niedający spokoju obraz ludzkiej egzystencji – naznaczonej winą i rozczarowaniem. Cierpimy, gdy jesteśmy ranieni, ale to nie powstrzymuje nas przed ranieniem innych.

Mocną stroną wszystkich powieści Sary Waters, zarówno tych osadzonych w epoce wiktoriańskiej, jak i w XX w., jest tworzenie żywego i dopracowanego pod każdym względem obrazu przeszłości. Nie inaczej jest w „Pod osłoną nocy” i do pewnego stopnia można tę książkę traktować jako historyczną powieść obyczajową.

Sarah Waters jest pisarką uznaną i nagradzaną (pozwolicie, że pominę wyliczenie, jakie prestiżowe wyróżnienia zdobyły jej książki; zainteresowanych odsyłam do którejkolwiek wzmianki prasowej), również u nas jest zdecydowanie dobrze przyjmowana przez krytykę. Nie jestem pewna, czy jest aż tak dobrą pisarką, jak można by na tej podstawie przypuszczać, co nie znaczy, że nie doceniam jej twórczości. Do tej pory przeczytałam cztery z sześciu wydanych przez nią powieści (najwyżej oceniam „Za ścianą”) i zamierzam sięgnąć kiedyś po dwie pozostałe. Jeśli nawet nie spodziewam się zachwytu, to liczę na czytelniczą satysfakcję.


---
Sarah Waters,  „Pod osłoną nocy”. Przełożyła Magdalena Gawlik-Małkowska. Prószyński i S-ka, Warszawa 2006.